Na terenie Kuźnic, dawnej dzielnicy Zakopanego, znajduje się park – pozostałość po dawnym zespole dworsko-pałacowym.
Historia tego miejsca sięga XVIII wieku, gdy wybudowano tu pierwszą hutę żelaza – tzw. Huty Hamerskie. Zakład zajmował się wyrabianiem surówki, żelaza sztabowego i blachy walcowanej i dawał zatrudnienie ponad setce okolicznych mieszkańców. Po niespełna stu latach zasobów rud żelaza zaczęło brakować, i choć kilkukrotnie próbowano przebranżowić zakład (organizując między innymi zakład kowalski i papiernię), ostatecznie zakończył on działalność w 1888 roku.
Przy hucie mieścił się wybudowany w 1833 roku okazały dwór rodziny Homolacsów, ówczesnych właścicieli zakładów. Dwór pełnił również funkcję kulturalną, gościło w nim wielu znakomitych gości – naukowców, artystów, polityków, a także członków rodziny Habsburgów. Przed dworem znajdowała się fontanna i galeria popiersi arcyksiążąt.
W 1888 roku, po kilkukrotnej zmianie właścicieli, zakłady w Kuźnicach zakupił w drodze licytacji hrabia Władysław Zamoyski, który definitywnie zakończył działalność zakładów, zajął się ich likwidacją i porządkowaniem terenu (między innymi wyburzaniem dworu, który spłonął w 1884 roku).
W 1892 r. do Kuźnic została przeniesiona Szkoła Domowej Pracy Kobiet założona przez matkę Władysława Zamoyskiego – generałową Jadwigę z Działyńskich Zamoyską. Szkoła mieściła się w budynku zajmowanym obecnie przez Dyrekcję TPN i kształciła młode dziewczęta w zakresie prac gospodarskich, w duchu patriotyzmu i religii katolickiej. Ponadto w Kuźnicach urządzono ogrody kwiatowe, owocowe i warzywne i wybudowano kilka budynków gospodarczych.
Przed śmiercią, w 1924 roku hrabia Władysław Zamoyski cały swój majątek przekazał na cele społeczne, ustanawiając Fundację Zakłady Kórnickie. Dziesięć lat później, część terenów (lasów otaczających Kuźnice) przejął skarb Państwa, a w czasie drugiej wojny światowej w budynku Szkoły Domowej Pracy Kobiet niemieccy żołnierze urządzili hotel.
Po wojnie szkoła (wtedy Gimnazjum i Liceum Gospodarcze) wróciła na krótko do swego dawnego lokum, jednak ostatecznie została zlikwidowana w 1948 roku. Przez kolejne pół wieku (w latach 1951 – 2003) na terenie Kuźnic mieścił się zamknięty zakład szpitalny Specjalistycznego Zespołu Rehabilitacyjno-Ortopedycznego dla Dzieci i Młodzieży, jednak z powodu braku odpowiednich źródeł finansowania dla utrzymania kompleksu, ostatecznie wyniósł się stąd w 2003 roku. W tym samym roku teren zespołu dworsko-pałacowego został przekazany w zarząd Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu.
Gruntowny remont i rewitalizacja terenu wraz ze znajdującymi się na nim budynkami został przeprowadzony w latach 2004 – 2005 dzięki finansowemu wsparciu Unii Europejskiej.
W ramach projektu wyremontowano budynki znajdujące się na terenie zespołu dworsko-pałacowego i zaadaptowano je na potrzeby muzealno-wystawowe i edukacyjne. Przywrócone i udostępnione zostały także relikty dworu z fontanną i dawne założenia ogrodowo parkowe zespołu dworskiego. Obiekty zostały wyposażone w instalacje przeciwpożarowe, antywłamaniowe oraz system monitoringu wizyjnego.
Zespół dworsko-pałacowy w Kuźnicach z roku na rok staje się miejscem coraz chętniej odwiedzanym przez turystów. Poza parkiem o powierzchni ponad 5 ha przygotowanym dla odwiedzających (alejki spacerowe, ławeczki, kosze na śmieci) w Kuźnicach znajduje się kilka interesujących obiektów, wartych zobaczenia. Są to:
Żelazny krzyż z 1839 roku
Żelazny krzyż wykonany z tatrzańskiego żelaza jest drugim po Kaplicy Gąsieniców najstarszym zabytkiem Zakopanego. Edward Homolacs (ówczesny właściciel Kuźnic) postawił go dla upamiętnienia śmierci swego sługi, który uratował go przed śmiercią z rąk zbójników. Napis na krzyżu brzmi „Oycze! W ręce Twe polecam ducha mojego!”
Spichlerz
Budynek został wybudowany za czasów hrabiego Władysława Zamoyskiego, około 1895 roku i służył do przechowywania paszy dla zwierząt. Po I wojnie światowej budynek został rozbudowany i wyremontowany, a po II wojnie światowej urządzono w nim magazyn.
Obecnie w dawnym spichlerzu mieści się ekspozycja poświęcona rodzinie Zamoyskich i jej wkładowi w ochronę Tatr i rozwój Zakopanego. Wystawa zawiera między innymi bogatą galerię reprodukcji historycznych fotografii ukazujących Tatry, Zakopane i same Kuźnice, w czasach gdy ich właścicielem był hrabia Władysław Zamoyski.
Wstęp jest bezpłatny.
Godziny otwarcia
styczeń – kwiecień: 8:00 – 15:00
maj: 8:00 – 16:00
czerwiec – sierpień: 9:00 – 17:.00
wrzesień: 8:00 – 16:00
październik: 8:00 – 15:00
listopad – grudzień: 8:00 – 15:00 (w niedziele i poniedziałki: nieczynne)
Dyrekcja TPN
W największym budynek zespołu dworsko-pałacowego w Kuźnicach mieści się obecnie Dyrekcja Tatrzańskiego Parku Narodowego. Budynek przez wiele lat służył jako siedziba dyrekcji Hut Hamerskich, następnie w latach 1892 – 1948 siedziba Szkoły Domowej Pracy Kobiet założonej przez matkę hrabiego Władysława Zamoyskiego – Jadwigę Zamoyską z Działyńskich. W drugiej połowie XX wieku (lata 1951 – 2003) mieściło się w nim sanatorium Zespołu Rehabilitacyjno-Ortopedycznego dla Dzieci i Młodzieży. Nie ma możliwości zwiedzania budynku od środka.
Wozownia
Przy południowym krańcu zespołu dworsko-pałacowego stoi niewielki XIX-wieczny budynek, który służył jako wozownia dworu Homolacsów. Obecnie prezentowana jest w nim kolekcja wypchanych zwierząt Antoniego Kocyana.
Antoni Kocyan (1836 – 1916) – leśnik, ornitolog , badacz fauny tatrzańskiej, preparator okazów zoologicznych. W drugiej połowie XIX wieku pracował w Kuźnicach i z tego okresu pochodzi jego kolekcja kilkuset spreparowanych zwierząt, w tym wielu gatunków ssaków (między innymi niedźwiedzie, wilki, rysie, kozice, świstaki) oraz ptaków (wśród nich płochacz halny, pomurnik, siwerniak, perkoz, nur czarnoszyi, sep płowy, sowy, czaple, orły, różne gatunki ptaków drapieżnych i wiele innych). Ekspozycja w Wozowni zawiera 250 spośród 400 okazów zwierząt będących własnością Muzeum Tatrzańskiego. Pozostałe znajdują się w muzeach w Polsce i na Słowacji.
Wstęp bezpłatny.
Godziny otwarcia
styczeń – kwiecień: 8:00 – 15:00
maj: 8:00 – 16:00
czerwiec – sierpień: 9:00 – 17:00
wrzesień: 8:00 – 16:00
październik: 8:00 – 15:00
listopad – grudzień: 8:00 – 15:00 (w niedziele i poniedziałki: nieczynne)
Fundamenty dworu
Dwór w Kuźnicach został wzniesiony najprawdopodobniej około 1831 przez Edwarda Homolacsa, ówczesnego właściciela Hut Hamerskich. Był to murowany budynek o białych, otynkowanych ścianach, przykryty czterospadowym, łamanym dachem pokrytym gontem. Od frontu znajdowała się oszklona weranda, a po bokach dwa niższe skrzydła, przykryte trójspadowymi dachami gontowymi. Dwór spłonął doszczętnie w 1884 roku.
Obecnie fundamenty dworu wraz z malowniczymi schodami są odrestaurowane i służą jako miejsce organizacji wystaw plenerowych.
W sezonie letnim 2012 roku można było oglądać wystawę kilkudziesięciu plansz z fotografiami Zakopanego i Tatr z lat 1885-1903.
Fontanna
Fontanna była centralną częścią ogrodu przylegającego do nieistniejącego już dworu w Kuźnicach. Do czasów dzisiejszych zachowała się XIX-wieczna balustrada otaczająca fontannę, wykonana z surówki wytopionej w Kuźnicach z tatrzańskiego żelaza.
