Wycieczka na Halę Stoły i do Doliny Lejowej

Wycieczkę rozpoczynamy w Kirach, u wylotu Doliny Kościeliskiej. Choć wracać będziemy Doliną Lejową, możemy zostawić samochód tutaj na parkingu – odcinek dzielący wyloty obu dolin pokonamy Ścieżką pod Reglami. Podczas wycieczki przejdziemy fragmentem malowniczej Doliny Kościeliskiej, a następnie zejdziemy z tłumnie odwiedzanego szlaku na drogę biegnącą na Polanę Stoły. W drodze powrotnej udamy się do Doliny Lejowej – również rzadziej odwiedzanej przez turystów. Czas trwania wycieczki uwzględnia trzy piętnastominutowe postoje.

Szlak Doliną Kościeliską do Lodowego Źródła

Dolina Kościeliska jest położona w Tatrach Zachodnich, w sąsiedztwie Doliny Chochołowskiej oraz Doliny Małej Łąki. Zajmuje obszar ok. 35 km2, a jej długość wynosi 9 km. Jest drugą co do wielkości doliną w polskiej części Tatr.  Od zachodu ograniczają ją masywy Przedniej, Pośredniej i Zadniej Kopki, następnie Stoły, masyw Kominiarskiego Wierchu (ze schodzącą z niego, w kierunku dna doliny Raptawicką Granią) i grzbiet Ornaku. Od wschodu ograniczona jest masywem Małego Regla, Niżniego Stanikowego Siodła, Czerwonego Gronika, Wyżniego Stanikowego Siodła, Upłaziańskiego Wierszyka, Upłaziańskiej Kopki, Upłaziańskiej Kopy, Chudej Turni, Ciemniaka, Tomanowego Wierchu. Od południa ogranicza ją grań od Błyszcza, przez Pyszniańską Przełęcz i Kamienistą, po Smreczyński Wierch.

Widok na Dolinę Kościeliską ze szlaku na Halę Stoły

Dolina ma wiele odgałęzień. Największe z nich to:

• Dolina Miętusia, odchodząca w miejscu połączenia Potoku Miętusiego z Potokiem Kościeliskim, przy skrzyżowaniu szlaków turystycznych na Przysłop Miętusi, na wysokości 952 m n.p.m., zaraz za Wyżnią Kirą Miętusią
• Dolina Tomanowa, odchodząca na wysokości schroniska na Hali Ornak
• Dolina Pyszniańska, będąca górnym odgałęzieniem – przedłużeniem Doliny Kościeliskiej

Inne, mniejsze to między innymi: Żleb pod Wysranki, Wąwóz Kraków, Wściekły Żleb, Iwanowska Dolinka, Dolina Smytnia.

Wąwóz Kraków

Dolna i środkowa część Doliny zbudowana jest ze skał osadowych, a górna z krystalicznych. Rzeźbę terenu uformował w niej między innymi lodowiec dolinny w epoce plejstocenu (nazywanej potocznie „lodowcową”).

W Dolinie Kościeliskiej znajdują się liczne jaskinie, w tym kilka udostępnionych turystycznie: Jaskinia Mroźna, Jaskinia Raptawicka, Jaskinia Obłazowa, Jaskinia Mylna, Jaskinia Smocza Jama.

Raptawicka Turnia kryjąca w swoim wnętrzu trzy udostępnione jaskinie

Połowę obszaru Doliny Kościeliskiej stanowią lasy. Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty lasów urwiskowych rosnących na skałach.

Dnem Doliny Kościeliskiej płynie Potok Kościeliski. Bierze swój początek w miejscu połączenia Pyszniańskiego Potoku z Tomanowym Potokiem, nieopodal Schroniska na Hali Ornak. Niektórzy uważają Przyszniański Potok za część Potoku Kościeliskiego. Jego długość na obszarze TPN łącznie z nim wynosi 8,5 km. Źródło Pyszniańskiego Potoku znajduje się na wysokości 1320 m n.p.m., na zboczach Kamienistej. Potok niekiedy znika pod powierzchnią, a następnie pojawia się znów w wypłukanych w skałach otworach.

Potok Kościeliski

Dolina ma bardzo ciekawą historię, przez lata była wykorzystywana do celów pasterskich, a także przemysłowych. Dnem doliny biegł trakt kupiecki, w związku z czym stanowiła ona także obszar działalności zbójników, o czym świadczą wymowne nazwy skał, takie jak: Zbójnickie Okna, Zbójnicka Turnia czy Zbójnicki Stół. Wiąże się z nią także wiele legend o ukrytych w niej skarbach (na skałach znajdują się znaki poszukiwaczy skarbów z XVI i XVII wieku, a jedna z nich wyjaśnia pochodzenie nazwy – otóż  według starych góralskich przekazów, podczas wojny z Tatarami, mieszkańcy zapędzili grupę nieprzyjaciół pomiędzy strome skaliste ściany doliny i zatarasowali drogę zwalonymi drzewami, głazami i kamieniami. Wrogowie  zmarli z wycieńczenia, a od stosów ich kości wzięła się nazwa – Dolina Kościeliska. Inna jej wersja głosi, że kamienie nie tylko odcięły im drogę ucieczki, ale posypały się bezpośrednio na nich.

Dolina Kościeliska jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc, dlatego w sezonie maszerują tędy tłumy ludzi. Droga do samego Schroniska jest odpowiednia dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, a także dla prowadzących wózki dziecięce. Z Kir do Polany Pisanej można dojechać czteroosobową dorożką (a zimą saniami), co jest płatne około 25 zł od osoby. Z miejsca postoju powozów do Schroniska jest jeszcze około pół godziny drogi.

Szlak prowadzący przez jedną z najbardziej malowniczych dolin tatrzańskich rozpoczyna się w Kirach – osiedlu leżącym w obrębie miejscowości Kościelisko. U wylotu doliny mieści się kilka parkingów (duża rozpiętość cenowa – na niektórych zapłacimy 20 zł za dzień postoju samochodu, a na innych o połowę mniej), przystanek busów, kilka straganów z pamiątkami i jedzeniem fast food, budki z regionalnymi wyrobami i oscypkami oraz karczma.

Wejście do Doliny Kościeliskiej

Po wejściu na drogę wiodącą przez Dolinę Kościeliską, mijamy stoły turystyczne, toalety, tablicę informacyjną oraz kasę TPN, a następnie usytuowaną po lewej stronie Jarcową Skałkę – skałę wysokości 3 m. Skała zbudowana jest z wapienia numulitowego. Jej nazwa pochodzi od jej powierzchni, która pokryta jest licznymi drobinkami przypominającymi ziarna jęczmienia („jarec” to jęczmień w gwarze góralskiej), będących skamieniałymi skorupkami otwornic – namulitów.

Po przejściu około 400 m, w miejscu gdzie droga spotyka się z Potokiem Kościeliskim, dochodzimy do Niżniej Kościeliskiej Bramy (zwanej inaczej Bramą Kantaka). Jest to malownicze przewężenie skalne nazwane tak w 1877 roku na cześć Kazimierza Kantaka, zasłużonego członka Towarzystwa Tatrzańskiego, któremu poświęcona jest tablica umieszczona na skale po drugiej stronie potoku. Na tej samej wysokości, po lewej stronie, znajduje się niewielka skalna wnęka wykuta przez człowieka (a więc nie jaskinia), do której chętnie zaglądają dzieci i inni ciekawscy turyści. Była ona częścią przygotowań do wybudowania tamy spiętrzającej wody Potoku Kościeliskiego, jednak plany te na szczęście nie zostały zrealizowane. Pionowe skały po lewej (wschodniej) stronie drogi są częścią zbocza Małego Regla (1142 m n.p.m.), natomiast te znajdujące się po prawej (zachodniej) stronie – Zadniej Kopki (1333 m n.p.m.).

Brama Kantaka

Po przejściu pomiędzy skałami wychodzimy na rozległą polanę  – Wyżnią Miętusią Kirę. Ma ona długość ponad 700 m i szerokość około 170 m (w najszerszym miejscu), a jej powierzchnia wynosi ponad 8 ha. Leży na wysokości 935-950 m n.p.m., pomiędzy Hrubym Reglem i Kościeliskimi Kopkami. Ze wszystkich stron otaczają ją lasy świerkowe. Do końca pierwszej połowy XX wieku polana miała typowy charakter pasterski. Stały na niej także liczne zabudowania. Po utworzeniu Tatrzańskiego Parku Narodowego i zaprzestaniu wypasu owiec polana zaczęła stopniowo zarastać. Od lat 80 ubiegłego stulecia na polanie jest prowadzony kulturowy wypas owiec, co hamuje jej dalsze zarastanie. Mieści się tu kilka bacówek, a turyści mogą w nich kupić regionalne sery – oscypki i bundz. W połowie XX wieku na polanie istniała skocznia narciarska.

Polana Wyżnia Miętusia Kira

Przy końcu polany odbijają w dwie strony czarne szlaki (odcinki Ścieżki nad Reglami) – na zachód do Doliny Lejowej (lub dalej, do Doliny Chochołowskiej), a na wschód na Przysłop Miętusi oraz czerwony szlak na Ciemniak.

W miejscu połączenia Potoku Miętusiego z Potokiem Kościeliskim, tuż przed mostem, stoją stoły turystyczne oraz toalety. Zaraz za potokiem obchodzimy wschodnim jej brzegiem Cudakową Polanę, a następny, trzystumetrowy odcinek pokonujemy przez las, wychodząc po chwili na kolejną polanę – Stare Kościeliska.

Polana Stare Kościliska

Niewielka polana Stare Kościeliska o długości ok. 350 m i szerokości 120 m (w najszerszym miejscu) leży na wysokości ok. 960-970 m n.p.m. Stanowiła ona kiedyś grunt kościelny, a niektóre źródła podają, że znajdował się na niej kościół. Jedna z hipotez głosi, że właśnie stąd wzięła się jej nazwa.

Od końca XVIII do połowy XIX wieku polana wręcz tętniła życiem. Znajdowały się tu między innymi huta miedzi, a następnie huta żelaza i zakład metalurgiczny), a także tartak, domy dla robotników, karczma i leśniczówka. Maszyny były napędzane kołem wodnym wykorzystującym wodę z Potoku Kościeliskiego. Obecnie po zabudowaniach pozostało tylko wspomnienie, pozostały jedynie dwie stupięćdziesięcioletnie lipy zasadzone przy ówczesnej leśniczówce oraz resztki pieca hutniczego, na których umieszczona jest pamiątkowa tablica.

Leśniczówka przez pewien czas pełniła funkcję uzdrowiskową. Przyjeżdżały do niej leczyć się osoby chore na gruźlicę. Walory polany i jej okolic były doceniane także później, po likwidacji kompleksu przemysłowego. W latach 1890 – 1926 mieściło się tu nieduże schronisko turystyczne z pokojami dla turystów i gospodą, założone przez hrabiego Władysława Zamoyskiego.

Tuż przy wejściu na polankę, przy drodze po prawej stronie, stoi Kaplica Zbójnicka. Według legendy została ufundowana przez tatrzańskich zbójników, jednak w rzeczywistości zrobili to pracownicy zakładu hutniczego. Kapliczka jest murowana, kryta gontem i ogrodzona drewnianym płotkiem, którego dwa słupki  przedstawiają sylwetki zbójnika oraz górnika. Naprzeciwko kapliczki stoją stoły turystyczne.

Kaplica Zbójnicka

Lodowe Źródło

Odbijamy ze szlaku biegnącego Doliną Kościeliską w kierunku Hali Stoły.

Szlak na Halę Stoły

Niebieski szlak z Doliny Kościeliskiej na Halę Stoły odbija w kierunku zachodnim na wysokości Lodowego Źródła i skrętu do Jaskini Mroźnej.Wariant: PODEJŚCIE

Początkowo droga biegnie wzdłuż suchego zwykle potoku, konsekwentnie pod górę. Po niespełna półkilometrowym odcinku przekraczamy potok i pniemy się zakosami po dość stromym zboczu.

Idąc przez las w pewnym momencie po lewej stronie dostrzeżemy niewyraźną ścieżkę w stronę skalnego urwiska opadającego do Doliny Kościeliskiej. Po podejściu do skały, w dole widać Polanę Pisaną, a wokół otaczające ją góry.

Przez całą drogę otacza nas piękny, świerkowy las. Przy szlaku można natknąć się na dwa gatunki storczyków – ozorkę zieloną oraz listerę jajowatą.

Po pokonaniu około 1,5 km wychodzimy na pierwszą polanę zwaną przez niektórych Niżnimi Stołami. W pierwszej połowie XX wieku stał na niej szałas pasterski, obecnie nie ma już po nim śladu. Szlak prowadzi przez środek polany. Gdy obejrzymy się do tyłu ujrzymy między innymi znajdujące się w drugiej linii wierzchołki Giewontu oraz grzbiet Czerwonych Wierchów.

Ostatni, półkilometrowy odcinek szlaku na powrót ginie w lesie. Po kilku chwilach wędrówki osiągamy nasz cel – Polanę Stoły.

Kiedyś szlak wiódł dalej – na sam szczyt Kominiarskiego Wierchu. Był to pierwszy szlak turystyczny w polskich Tatrach, a wytyczył go Mieczysław Karłowicz w 1892 roku. Obecnie jednak można dojść nim tylko do Polany Stoły.

Polana Stoły

Polana Stoły, inaczej zwana Polaną na Stołach, to spadzista łąka o powierzchni niespełna 8 ha położona na wysokości od 1280 do 1428 m n.p.m.. Niegdyś wchodziła w skład pasterskiej Hali Stoły – której nazwa jest niekiedy używana do określania samej polany.

Wśród bujnych traw stoi na niej grupka zabytkowych szałasów pasterskich, jednych z najlepiej zachowanych w Tatrach. Na początku lat 70 XX wieku przeszły gruntowny remont wykonany przez uczniów Technikum Budownictwa Regionalnego w Zakopanem, były także restaurowane pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX wieku. W jednym z nich w czasie II wojny światowej skrywał się przed żołnierzami AK Wacław Krzeptowski, przywódca akcji germanizacyjnej Goralenvolk.

Nazwa polany pochodzi prawdopodobnie od płaskiego jak stół jej ukształtowania (choć niewątpliwie o znacznym nachyleniu)  lub od słowa „sztolnia”, gdyż w okolicy polany funkcjonowało wiele kopalni rud żelaza.

Halę gęsto porastają kępy śmiałka darniowego – trawy rozpowszechnionej na całej półkuli północnej, a także krzewy malin.

Powrót do Doliny Kościeliskiej tą samą drogą.

Do Doliny Kościeliskiej  (na Polanę Huciska) wracamy tą samą drogą.

Szlak do Doliny Lejowej

Fragment Ścieżki nad Reglami odbija z Doliny Kościeliskiej tuż za polaną Wyżnia Miętusia Kira. Na początku obchodzimy polanę Stare Kościeliska od zachodniej strony, następnie wchodzimy do lasu świerkowego i rozpoczynamy podejście pod górę. Po około kilometrowym odcinku wychodzimy na polanę Kominiarski Przysłop.Wariant: PODEJŚCIE

Polana o powierzchni ok. 2,8 ha leży na wysokości 1110 – 1175 m n.p.m. na przełęczy pomiędzy Zadnią Kopką (1333 m n.p.m.) i Suchym Wierchem (1428 m n.p.m.). Polana była niegdyś wypasana i wchodziła w skład Hali Kominy Tylkowe, obecnie prowadzony jest na niej kulturowy wypas owiec. Stoją na niej dwa zabytkowe szałasy pasterskie. Obok jednego z nich znajduje się stół turystyczny. W zboczach Zadniej Kopki znajdowała się działająca do XVIII wieku kopalnia rudy żelaza. Z Kominiarskiego Przysłopu dobrze widoczne są szczyt Kominiarskiego Wierchu oraz kolejno, po jego prawej stronie: Wierch Świerkule, Wielki Opalony Wierch i Mały Opalony Wierch.

Czarny szlak biegnie na ukos, przez środek polany, a następnie znów ginie w świerkowym lesie. Po około półkilometrowym odcinku dochodzimy do skrzyżowania szlaków turystycznych znajdującego się tuż przed Niżnią Kominiarską Polaną. Można stąd kontynuować wędrówkę Ścieżką nad Reglami w stronę Doliny Chochołowskiej, skręcić na szlak Doliną Lejową lub wrócić tą samą drogą do Doliny Kościeliskiej.

Szlak Doliną Lejową

Dolina Lejowa jest największą w polskich Tatrach doliną reglową. Ma długość niespełna 5 km i powierzchnię około 5 km2. Opada ona spod zboczy Kominiarskiego Wierchu do Polany Biały Potok. Od Doliny Kościeliskiej oddziela ją masyw Kościeliskich Kopek ze szczytami Zadnia Kopka (1333 m n.p.m.), Pośrednia Kopka (1305 m n.p.m.) i Przednia Kopka (1113 m n.p.m.) Do jej górnej części opadają dwa żleby – Zabijak i Tylkowy Żleb. Od Doliny Chochołowskiej jest natomiast oddzielona górami Diabliniec (1240 m n.p.m.), Zadnia Rosocha (1271 m n.p.m.), Skrajna Rosocha (1262 m n.p.m.) i Cisowa Turnia (1112 m n.p.m.).

Jej nazwa pochodzi od nazwiska jej właściciela – Jędrzeja Leja z Podczerwonego. Obszar doliny był niegdyś wypasany, a w XIX w. funkcjonowały na jej obszarze dwie kopalnie rud nazywanych Lejowymi Baniami. Mieściły się one we wschodnich zboczach Skrajnej Rosochy, tuż pod szczytem. Obecnie są już ledwo widoczne i prawie w całości zasypane. Dolina leży na terenie należącym do Wspólnoty Leśnej Uprawnionych Ośmiu Wsi.

Dolina Lejowa

Dolina Lejowa – szlak

Szlak w dół Doliny Lejowej rozpoczyna się tuż przed Niżnią Kominiarską Polaną. Przy skrzyżowaniu dróg stoi drogowskaz oraz płynie Lejowy Potok, w którym można nabrać wody. Wypływa on nieopodal Kominiarskiej Przełęczy na wysokości około 1240 m n.p.m. Będzie nam towarzyszył aż do wylotu Doliny. Dolina jest zazwyczaj pusta – nie spotkamy tu wielu turystów, a szlak nią prowadzący jest dosyć zaniedbany. Droga wiodąca przez świerkowy, a później świerkowo-jodłowy las, w dół doliny jest szeroka, ale błotnista i mocno rozjeżdżona przez traktory – po deszczu ciężko przejść tędy suchą nogą. Po około czterystu metrach zakręca ostro w kierunku północno-zachodnim. Od tego momentu szlak zrównuje się poziomem z Potokiem Lejowym. Po kolejnych pięciuset metrach mijamy leżącą z prawej strony niewielką polankę Lejówki.

Polana Huty Lejowe

Mniej więcej w połowie drogi wychodzimy na polanę Huty Lejowe. Leży ona na wysokości 990 – 1045 m n.p.m. i ma niespełna 3 ha powierzchnie. Niegdyś była wypasana, a  obecnie prowadzony jest na niej kulturowy wypas owiec. W jej południowej części stoi szałas pasterski i karmnik dla zwierząt, a w północnej – stół turystyczny. Jej nazwa wzięła się najprawdopodobniej od funkcjonującego na niej w XIX wieku ośrodka hutniczego.  Po drugiej stronie potoku leży sąsiadująca z nią Polana Jaworzyna Lejowa.

Znów wchodzimy do lasu i po około 700 m mijamy prawie w całości zarośniętą polanę Rówieńka.  Po kolejnym kilometrze dochodzimy do wylotu Doliny Lejowej. Szlak kończy się na zbudowanej z wapieni skalnej bramie o nazwie Między Ściany, wykorzystywanej często jako ścianka wspinaczkowa. Tuż przy ujściu doliny rozpościera się widok na Polanę Biały Potok, znajduje się tu kasa TPN i skrzyżowanie szlaków turystycznych. Można stąd udać się Drogą pod Reglami w stronę Doliny Chochołowskiej lub Doliny Kościeliskiej.

Szkała służąca jako ścianka wspinaczkowa u wylotu Doliny Lejowej

POWRÓT

Powrót do wylotu Doliny Kościeliskiej Ścieżką pod Reglami (ok. 0:20 h)